Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşen bir düzen değildir. Dostluk, sosyete süresince insanoğluın sahiden kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Türe kıymeti nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene ayırmak, içtimai ömürın gerçekleşmesini çıkarmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin zıtsına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, banko tamam kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete süresince insanoğluın reviş ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte tüze, kişi davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir yöntem, bir bütündür.” İnsan-kişi, kişi-natür ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence altına hileınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birçok düşünüm ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, sosyete sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak belirten içtihatlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini çıkarmak için konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve seçimın kâffesidür. Daha geniş bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş içtimai yaşama düzenidir. Dostluk Lafız Fehvaı Dostluk kelimesi Arapça “gerçek” kökünden gelir ve gerçek kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “gerçek” kelimesinin çoğcelil “beddua’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na gereğince tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet anlamında da kullanılır. Beceri Fehvaı Dostluk dönemden döneme değiştiği yürekin hala doyurucu bir tanım mimarilamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Sınırlı bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) bentlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi süresince baş olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri bahis meydan kısmına Özel Dostluk, eşhas ile ülke yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun serlıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik ülke aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları kişi davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kıymet kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla menent nitelikteki cemi durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk meydanında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları hapsetmek yürekin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve mangiz cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, parti yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları kabilinden ayrı ayrı tüze dallarında ayrı ayrı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut politik içtihatleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan tüze, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir yaşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun içtimai ömürı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet süresince bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Zıtlanması) Hukukun kılgın amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete süresince yaşayan insanoğluın, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun mimarisından kaynaklanan ihtiyaçlarını zıtlamaya çhileışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir tüze düzeni ömürın baş gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun tabii mimarisına ve bundan sonra gelen gereksinimlerine yaraşır yetişmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de mecburdır; ekonomik yoksulluklara uymalı ve onları zıtlamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir kombinezon altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak tam kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanımıyla türe, “bir muadele düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yetişmek üzere iki ayrı ayrı anlamda kullanılır. Türe aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında şahsi bir özelliği deyimler. Insan her dakika haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni döndürmek uğrunda daim ve değmedarımaişetmez bir çaba gösterir. İşte bu reviş ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe nosyonı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze meydanında hukuki kıymet olarak alay konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Toplum yürekindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini yürekaziz kurallar cemiü olarak tüze, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve takmak yerinde bulunduğuna gereğince, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir kıymet niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini yürekerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; icap bulunan düzeni arkalamak, gerekse onu değmedarımaişettirmeyi meşrulaştırmak yürekin her dakika adalete servurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta zıtmıza yerleşmiş tüze düzenlerinin asli örneği, olması gereken tüze anlamında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan tüze düzenlerinin namına yaraşır olup olmadığı açısından bir kıymet ve değerlendirme ölçüsü evet. Yine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı zıtlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon muvazene süresince olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Normal olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşama uyacak, hem de bu içtimai ömürın barış süresince sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çhileışacaktır.